Nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ mất ở tuổi bốn mươi - khi sức sáng tạo đang dồi dào, tài năng đang độ chín. Lưu Quang Vũ nối tiếng trên văn đàn từ khá sớm với tập thơ Hương Cây - Bếp lửa (in cùng Bằng Việt). Khi đó anh mới hai mươi tuổi và đang phục vụ trong quân đội. Ngay từ khi mới xuất hiện và cho đến giai đoạn sau này, Lưu Quang Vũ được đánh giá là một trong những cây bút tiêu biểu của thời kỳ chống Mỹ và là một tác giả thơ có phong cách rõ nét. Lưu Quang Vũ đến với sân khấu vào thập niên tám mươi của thế kỷ XX. Trong khoảng thời gian gần mười năm, anh đã sáng tác được hơn năm mươi vở kịch và được đánh giá là “nhà viết kịch xuất sắc của thời kỳ hiện đại”.
Nhiều bài viết cùa các nhà nghiên cứu phê bình đã đánh giá cao tài năng, tâm huyết và những đóng góp của Lưu Quang Vũ đối với nền sân khấu nói riêng và với nền văn học nước nhà nói chung. Anh cũng là một trong những người đi tiên phong trong phong trào đổi mới văn nghệ, dùng ngòi bút của mình góp phần đem lại những điều tốt dẹp cho con người và xã hội. Cuộc sống của Lưu Quang Vũ tuy ngắn ngủi, nhưng anh đã sống và làm việc hết mình, đã có những đóng góp lớn cho đời sống văn học dân tộc ở nhiều thể loại: thơ, văn xuôi, kịch… Cuộc đời, sự nghiệp và sự ra đi dột ngột của anh cùng với bạn đời - nhà thơ Xuân Quỳnh đã trở thành một sự kiện trong qiới văn nghệ.
Năm 2000, Lưu Quang Vũ đã được Nhà nước Việt Nam trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học và nghệ thuật. Lưu Quang Vũ là tác giả trẻ tuổi nhất trong số những người được nhận giải thưởng cao quý này.
Ngoài những tập thơ đã được xuất bản và số lượng hơn 50 vở kịch đã công diễn, Lưu Quang Vũ còn để lại một khối lượng di cảo khá lớn gồm: nhật ký, thư từ, sổ tay ghi chép, bản thảo đã hoàn thành hoặc còn dang dở. Nhân kỷ niệm 60 năm sinh và 20 năm mất của Lưu Quang Vũ, gia đình chúng tôi cho công bố một phần di cảo của anh. Hy vọng qua đây, bạn đọc có thể hình dung và có một cái nhìn đầy đủ hơn về con người, tính cách và những yếu tố góp phần làm nên tài năng Lưu Quang Vũ. Cuốn sách gồm có hai phần:
I. Mùa hoa phượng và nhật ký lên đường
Ngay từ khi bắt đầu đi học, Lưu Quang Vũ có thói quen ghi nhật ký rất đều đặn. Phần nhật ký trích in trong tập sách này được Lưu Quang Vũ viết trong thời gian 3 năm học cấp III cho đến những tháng ngày đầu tiên bước vào cuộc đời quân ngũ (từ 1963 đến 1965). Những trang nhật ký không chỉ ghi lại những sinh hoạt đời thường, những hoạt động ở trường lớp mà còn bộc lộ những suy nghĩ về con người, cuộc sống xã hội và văn chương nghệ thuật. Thời đi học, Lưu Quang Vũ có ba niềm say mê lớn, đó là:
ghi nhật ký, vẽ tranh và làm thơ. Những dòng nhật ký, những bài thơ giàu suy tư, gửi gắm nhiều tâm sự và sớm già dặn đối với cậu học trò 16 tuổi. Cái nhìn của anh về sự đời vượt xa tầm hiểu biết của một chàng thiếu niên mới lớn. Lưu Quang Vũ viết về cuộc sống và cái chết, về cái vô hạn của thời gian và cái hữu hạn của đời người. Những trang nhật ký cho chúng ta thấy tình cảm yêu thưong da diết của anh đối với gia đình, quê hương, đất nước cũng như một thiên hướng và ý thức nghệ thuật rất cao, được vun đắp và xây dựng ngay từ thời thơ ấu.
II. Những bông hoa không chết
Đây là phần Di cảo thơ được viết trong khoảng 5 năm (1971 - 1975). Từ những trang nhật ký mơ mộng và lãng mạn của tuổi học trò đến những bài thơ rách xé đầy dằn vặt, đau xót của thời kỳ này là chặng đường 10 năm. Hai chặng đường khác nhau nhưng đều là của một con người thống nhất. Đây là thời kỳ gian khó, cô đơn đến cùng cực của Lưu Quang Vũ mà ít người biết đến. Lưu Quang Vũ thất vọng, cô đơn và có cả những lúc bế tắc nữa. Nhưng trong vài năm ấy, anh đã nhận thức sâu sắc được nhiều điều rộng lớn và nhất là khám phá ra chính bản thân mình. Có thể thấy ở đây một Lưu Quang Vũ của những ước nguyện tha thiết muốn vượt lên trên nỗi mệt mỏi, hoài nghi để yêu thương, để sống và để viết. Anh lặng lẽ làm thơ. Làm rất nhiều thơ. Làm thơ như ghi nhật ký. Thơ của anh không hợp với những đòi hỏi của sách báo ngày đó vì thế khó được in ấn, xuất bản. Lưu Quang Vũ viết cho nhu cầu của riêng mình. Những bài thơ diễn đạt tâm trạng và những cảm xúc cao độ mà anh đã trải qua trong những ngày đang sống.
Ở phần Phụ lục - Người trong cõi nhớ, chúng tôi tuyển chọn một số bài viết mới nhất về Lưu Quang Vũ của bạn bè, đồng nghiệp và các nhà nghiên cứu.
Do thời gian có hạn và do khuôn khổ nhất định của một tập sách, công việc biên soạn của chúng tôi khó tránh khỏi những mặt hạn chế. Mong được bạn đọc thông cảm. Hy vọng qua đây, bạn đọc có thể hình dung và có một cái nhìn đầy đủ hơn về con người, tính cách và những yếu tố góp phần làm nên tài năng Lưu Quang Vũ.
Tháng 8-2008
Lưu Khánh Thơ